وبلاگ

در اوایل قرن بیستم اکتشاف نفت بر مبنای نقشه‌برداری سطحی تاقدیس‌ها بود. در میانه دهه ۱۹۲۰ میلادی، بکارگیری روشهای ژئوفیزیکی اکتشاف نفت را وارد مرحله تازه‌ای نمود. روشهای لرزه‌ای و گرانشی در یافتن نفت در گنبدهای نمکی سواحل خلیج مکزیکو ایالات متحده بسیار کارآمد بوده‌است. در سال‌های بعد روشهای چاه‌نگاری الکتریکی، صوتی و پرتوزایی مورد استفاده وسیعی قرار گرفتند. سپس استفاده از عکسهای هوایی بخصوص در مناطق فاقد پوشش گیاهی بسیار کارآمد نشان داد. امروزه با وجود کامپیوتر روشهای چندبعدی سنجش از دور و ژئوفیزیکی و ژئوشیمیایی سطحی ابزار جدید مهمی می‌باشند. یش از 100سال است که از اکتشاف نفت در ایران می گذرد. اکنون ایران بزرگ ترین دارندۀ ذخایر نفت و گاز جهان و یکی از بازیگران عمدۀ عرصه انرژی به شمار می رود. ذخایر قابل برداشت نفت خام ایران حدود 155میلیارد بشکه برآورد شده است که نزدیک به ده درصد از ذخایر کل جهان را دربرمی گیرد. همچنین ایران با دراختیار داشتن 33تریلیون مترمکعب گاز طبیعی حدود 16درصد از ذخایر گاز جهان را دراختیار دارد. در این نوشتار بر تاریخچۀ اکتشاف نفت در ایران از ابتدا تاکنون و چشم انداز و چالش های آیندۀ این بخش مرور می شود. دورۀ پیش از ملی شدن صنعت نفت تا امتیازنامۀ دارسی از زمان حفر نخستین چاه نفت در ایالت پنسیلوانیای ایالات متحده، روزبه روز بر اهمیت این مادۀ طبیعی، به منزلۀ منبع جدید انرژی افزوده شد. شتاب گرفتن انقلاب صنعتی در غرب، کشورهای اروپایی را بر آن داشت که به دنبال جانشینی برای زغال سنگ، سایر مناطق جهان را از نظر ذخایر نفتی کاوش کنند. درسال 1855 برای نخستین بار، زمین شناسی به نام لوفتوس (Loftus) در مقاله ای به نام «زمین شناسی نواحی مرزی ترکیه- ایران» به چشمه های نفت و قیر در مناطقی از جنوب غربی ایران اشاره کرد. اروپائیان به این مقاله توجه کردند و بر آن شدند، امکان وجود منابع نفتی در ایران را به طورعملی بررسی کنند. مطالعه و اکتشاف ۱-۱-ژئولوژی آماده کردن نقشه های زمین شناسی از منطقه – مطالعات مجمل و نمونه برداری – مطالعات آزمایشگاهی به خصوص بر روی نمونه ها برای مشخص کردن طول عمر لایه های زمین – اضافه کردن یافته ها بر روی نقشه ها برای رسیدن به یک جمع بندی کلی – شرایط منطقه ۱-۲-لرزه نگاری لرزه نگاری چیست : لرزه نگاری عملیاتی است که به صورت مصنوعی لرزه هایی را در زمین ایجاد می کنند و این لرزه ها پس از برخورد با لایه های مختلف زمین بازخوردهایی را به سطح زمین بازمیگرداند که دستگاه های مخصوصی آنها را ثبت می کند . این عمل به متخصصان کمک می کند تا لایه های ژئولوژیکی مختلف زمین را شناسایی کنند و احتمال وجود لایه های هیدروکربوری را مشخص کند . کارشناسان با بدست آوردن میلیون ها داده خواهند توانست نقشه ی احتمالی مخزن را مشخص کنند و وجود نفت و گاز و بزرگی آنرا تعیین کنند . معمولا در مرحله ی اول نقشه ی لرزه نگاری به صورت دوبعدی ترسیم می شود و در صورت موفقیت امیز بودن نقشه ی سه بعدی آن تهیه و تدوین می شود . هزینه ی نقشه ی ۳ بعدی بسیار بسیار بیشتر از نقشه ۲ بعدی می باشد و به همین دلیل در مرحله ی اول نقشه به صورت ۲ بعدی تهیه می شود . نوع سومی از نقشه های لرزه نگاری نیز وجود دارد که به صورت چهار بعدی تهیه می شود که بعد چهارم ” زمان ” می باشد .ولی در ایران فعلا از نقشه های ۴ بعدی استفاده نمی شود . پس ازانجام این دو مرحله دو حالت ممکن است اتفاق بیوفتد : یا عملیات اکتشاف با شکست مواجه می شود و تحقیقات نشان می دهند که در آن منطقه مخزن هیدروکربوری وجود ندارد و عملیات متوقف می شود و یا اینکه تحقیقات وجود مخزنی را نشان می دهد که در این صورت عملیات وارد فاز دوم می شود .یعنی شروع به حفر چاه می کنند . حفاری چیست : حفاری عملیات حفر چاه در خشکی یا دریا بر اساس یافته های اولیه ی بدست آمده برای رسیدن به مخزن نفت یا گاز می باشد و میزان ارتفاع آن بستگی به داده های بدست آمده در مرحله ی لرزه نگاری دارد . این ارتفاع به صورت عادی بین ۱۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ متر می باشد . که در ایران عمق این چاه ها بین ۳تا۵ هزار متر می باشد . عملیات حفاری پرهزینه ترین بخش در عملیات اکتشاف یک مخزن نفتی است . هر چند هزینه ی این عملیات از منطقه ای به منطقه ی دیگر متفاوت خواهد بود ولی حفر هر چاه در حدود ۳ تا ۳۰ میلیون دلار آمریکا هزینه خواهد داشت . حفاری در دریا به مراتب هزینه ی بیشتری نسبت به حفاری در خشکی دارد . تا جایی که ممکن است هزینه ی حفر یک چاه دریایی تا ۵۰ میلیون دلار آمریکا نیز برسد .یا شاید در آبهای عمیق تر بیشتر از این . پس از انجام این مرحله و اطمینان از وجود مخزن و تعیین بزرگی آن بایستی مشخص شود که این مخزن تجاری می باشد یا خیر. در واقع منظور از این عملیات آنست که آیا بهره برداری از مخزن موجود به صرفه می باشد یا خیر یا به زبان ساده تر بایستی درآمد حاصل از آن مخزن بیشتر از هزینه ی بهره برداری آن باشد . پس تا اینجا دو فاز اصلی عملیات یک مخزن را شناختیم مرحله ی اول اکتشاف و مرحله ی دوم ارزیابی . حال پس از این دو مرحله در صورتی که یافته ها نشان دهنده وجود یک مخزن هیدروکربوری با قابلیت تجاری شدن را نشان دهد طرح جامع توسعه تهیه شده و عملیات وارد مرحله ی سوم یعنی توسعه می رسد . در این مرحله پس از تهیه ی طرح جامع توسعه عملیات گسترده برای رسیدن به بالاترین سطح تولید شروع می شود